Šta je to erozija?

Kada pričamo o eroziji, najčešće mislimo na prirodni proces koji zajedno sa sobom podrazumeva i sedimentaciju, a predstavlja spiranje površine zemlje vodom i odnošenje finih stenovitih čestica sa jednog mesta Zemlje na neko drugo mesto.

Postoje i mnogi drugi tipovi erozija koji nisu izazvani vodom. Tako, subvazdušna erozija predstavlja eroziju pod dejstvom atmosferskih pojava, vetrovna erozija se dešava pod dejstvom vazdušnih struja u atmosferi, a pre svega deluje na plaže i pustinje, masena erozija se odnosi na izravnavanje zemljišta pod dejstvom Zemljine gravitacije i velikih nagiba stena, rečna erozija se odnosi na eroziju pod dejstvom pokretnih voda i abrazivnih (nagrizajućih) materijala koje one sa sobom nose, glacijalna erozija se odnosi na proces pri kome voda najpre ispunjava pore u kamenju, a zatim se tokom zahlađenja pretvara u led, pri čemu se širi i deluje na kamenje pritiskom od čak 2400 atmosfera, što često dovodi do pucanja toliko tvrdog kamenja, kao što su npr. granit (najtvrđi kamen) ili bazalt. Talasna ili priobalna erozija uzrokuje odnošenje plodnog priobalnog zemljišta u more, pa time i smanjenje plaža tokom godina, kao i smanjenje površinske priobalne vegetacije.

Morski talasi i erodirana priobalna stijena.

Pod dejstvom erozije dolazi do postepenog starenja mnogih građevina koje su podigle ljudske ruke, uključjući i egipatske piramide, hramove Maja i Inka, kineski zid, Akropolj, Dioklecijanovu palatu, Mikelanđelove biste, crkvu svetog Petra u Rimu itd. Ipak, osim svih ne baš povoljnih stvari koje čini erozija, zahvaljujući njoj danas na Zemlji postoje mnoga plodna, usitnjena zemljišta na kojima se gaje razne biljne kulture. Naime, sila kojom deluju kapi kiše koje padaju sa oblaka je veoma velika i dovodi do razbijanja i sitnjenja krupnih čestica zemlja, pa i kamena.

Kada količina pale kišnice prevaziđe sposobnost upijanja gornjeg sloja zemlje, tada počinje površinsko oticanje vode. Kapi tada prestaju da otkidaju i odnose sa sobom čestice zemlje, već sada to čine površinska vodena strujanja. Voda koja otiče po površini zemlje sadrži između 1/18 i 1/3 čvrstih čestica u svom sastavu, a takva pojava se često naziva površinskom erozijom. Spiranje zemljišta u šumi je 1200 puta manje od erozije na zasađenim njivama, a 3000 puta manje nego na zemljištima na kojima nema vegetacija, pa stoga velika seča šuma veoma povećava eroziju.

Rastvorene materije i odlomljene delove stena, naravno odnosi voda. Ona ih najpre taloži u podnožju planina, pa u rečnim koritima, na dnu jezera i na kraju, najveći deo ovog tereta se odnosi u Okean. Tako, npr. reka Misisipi u toku jednog dana odnese u okean 1,5-2 miliona tona taloga rastvorenog u vodi i oko 20 000 krupnijeg taloga koji voda kotrlja po dnu reke.

Svaki kubni metar vode reke Neve sadrži 10 grama čvrstog materijala, Volge – 100 grama, a mala rečica Atrek koja se uliva u Kaspijsko more – 18 kg, što je tri puta više od kineske reke Hoangho (žuta reka) koja se smatra najmutnijom rekom na našoj planeti.

Naravno, osim čvrstog materijala, reke unose godišnje sa sobom u Okean i 320 miliona tona kalcijuma, 560 miliona tona silicijuma, puno fosfora i azota, pa je stoga biljni i životinjski svet veoma razvijen na ušćima reka u more.

Geolozi su izračunali da voda spere sa površine Evrope sloj od jednog metra za 16600 godina, sa površine Australije – za 5128 godina, Severne i Centralne Amerike – za 2857, a sa površine Azije, Južne Amerike i Afrike – za 2000 do 2300 godina. Zemljino kopno godišnje gubi 12 km3, odnosno 36 milijardi tona čvrstog materijala samo pod dejstvom erozije. Sa površine kopna od 150 miliona km2 godišnje otiče u okean 37 000 km3 vode od čega 58 % u Atlantski okean i Severno more, 40 % u Tihi i Indijski Okean, dok ostala 2 % vode ispari u vazduh pre nego što stigne do okeana. U svakom slučaju, reke su poslednja etapa vode koja se vraća u svoju otadžbinu, u okean.