Kako nastaju vetrovi?

Uzrok pojave vetrova, tj. vazdušnih strujanja je neravnomerno zagrevanje Zemljine površine, kao i različite toplotne osobine kopnenih i morskih površina.

Atmosfera se u najvećoj meri zagreva indirektno, tj. preko Zemlje, kao i putem isparavanja vode. Naime, molekuli vode su lakši od molekula vazduha, pa se stoga penju u visinu i na dovoljno niskim temperaturama se kondenzuju predajući toplotu okolnom vazduhu. Zemljina površina u tropskim oblastima prima znatno više Sunčeve energije od polarnih oblasti, usled čega je vazduh duž ekvatora lakši i penje se ka visokim slojevima troposfere (sloj atmosfere koji se proteže od Zemljine površine do visine od 10-17 km kada temperatura dostiže vrednosti od oko –55^oC) formirajući ekvatorijalni pojas niskog pritiska.

Okolni vazduh iz oblasti između 5 i 30^o geografske širine teži da zauzme upražnjeno mesto ekvatorijalnog vazduha i stoga se kreće ka ekvatoru u vidu tzv. pasatnih vetrova koji zauzimaju pravac severoistok-jugozapad, odnosno jugoistok-severozapad kao posledica Zemljine rotacija, tj. Koriolisovog efekta.

Vazduh koji se podigao sa ekvatorijalnog pojasa niskog pritiska kreće se duž gornjih slojeva troposfere ka severu i jugu sve dok ne počne da se hladi i tone stvarajući pojaseve visokog pritiska na geografskim širinama između 5 i 30^o. Na ovaj način se zatvara krug cirkulisanja pasatnih vetrova.

Međutim, iz ovih oblasti visokog pritiska nastaju i vetrovi koji se kreću ka srednjim geografskim širinama Zemlje u vidu pretežnih zapadnih vetrova koji dominiraju u oblastima između 40 i 60^o geografske širine. Iznad polova, hladan i težak vazduh tone i kreće se ka nižim geografskim širinama i skreće ka zapadu pod dejstvom Koriolisovog efekta. Ovi vetrovi se susreću sa pretežnim zapadnim vetrovima negde oko polarnog pojasa formirajući niz oblasti niskog pritiska koji se nazivaju cikloni i koji u velikoj meri utiču na vremenske prilike u našim predelima.

Uz ovaj planetarni sistem pretežnih vetrova, postoje takođe i lokalni vetrovi (kao što su uragani ili vetrovi koji prate oluje) koji znatno utiču na klimu manjih oblasti. Mnogi lokalni vetrovi su takođe i sezonski, što znači da zavise od kretanja vetrova u zavisnosti od godišnjeg doba, a mnogi od njih zavise i od lokalnog rasporeda zemljanih i vodenih masa. Tipičan primer sezonskih vetrova su monsuni koji se pojavljuju kao rezultat nejednako brzog zagrevanja i hlađenja zemljanih i morskih površina, a posebno su izraziti u Aziji, Indijskom Okeanu, kao i u zapadnom Pacifiku. Naime, centralna Azija se leti zagreva i zimi hladi znatno brže od okolnih okeana. Tokom leta, topao vazduh se podiže sa kontinenta i vlažan vazduh sa Okeana donosi kišu Indiji i Jugoistočnoj Aziji. S druge strane, tokom zime, hladan vazduh iz Sibira se kreće ka moru i na kopnu tada preovlađuje suva klima.