Šta je to Mlečni put?
Mlečni put, koga su Maje nazivale Duginim Bratom, stari Kinezi Nebeskom Rekom, stari Germani Putem Inja i Leda, a u našem narodu je poznat kao Kumova Slama ili Rimski Put, predstavlja magličastu traku svetlosti koja se pruža duž noćnog neba, a potiče od svetlosti mnoštva zvezda iz naše Galaksije.
Pojam Mlečni put se koristi i kao sinonim za našu galaksiju, koja je spiralnog oblika i sadrži oko 200 milijardi zvezda.
Usled rotacije Zemlje oko svoje ose, položaj Mlečnog puta na nebu se menja tokom noći, usled oscilovanja Zemljine ose rotacije, što za posledicu ima smenu godišnjih doba, položaj Mlečnog puta se menja tokom godine, a usled rotacije svih galaktičkih zvezda oko centra Galaksije, Mlečni put se pomera i tokom niza godina.
Galaktički disk je dugačak oko 100 000 svetlosnih godina, a naše Sunce se nalazi na oko dve trećine rastojanja od centra Galaksije do njenog kraja, odnosno na oko 30 000 svetlosnih godina od centra Galaksije. Centar Mlečnog puta prečnika oko 15 000 svetlosnih godina, najsvetliji je i najgušći zvezdama i predstavlja intenzivan izvor radio talasa. Kada bismo se nalazili unutar središnjeg parseka galaktičkog jezgra (kruga oko centra Mlečnog puta čiji je poluprečnik jednak jednom parseku, tj. 3,26 svetlosnih godina), milion bliskih zvezda obasipalo bi nas količinom svetlosti jednakoj svetlosti od nekoliko stotina punih Meseca. Naime, u blizini centra naše Galaksije, srednje rastojanje između zvezda iznosi oko jedne svetlosne nedelje. Razlog zašto se milijarde zgusnutih zvezda iz središta Mlečnog puta ne vide kao najsjajniji deo naše Galaksije je u tome što brojni oblaci međuzvezdane materije (gasa i prašine), koncentrisani u galaktičkoj ravni, zaklanjaju deo vidljive svetlosti zvezda. S druge strane, u krugu od jednog parseka od našeg Sunca, nema nijedne druge zvezde osim Sunca.
Kako se zna gde se nalazimo u Mlečnom Putu?
Pronaći naš položaj u oblaku od 100 milijardi zvezda, a bez mogućnosti putovanja van naše planete, pomalo podseća na poduhvat da se napravi mapa šume, dok leškarimo na grani jednog drveta u njoj. Mlečni Put se zaista može videti noću kao 15o široka, magličasta, zvezdana traka koja se rasprostire po nebu. Samo ovo posmatranje nas može dovesti do zaključka da je naša Galaksija ravni zvezdani disk, a mi negde u ravni sa njim. Naime, da nije disk, izgledao bi drugačije. Da je npr. zvezdana lopta, magličasta zvezdana svetlost bi bila ravnomerno raspoređena po celom nebu, a ne samo duž jedne trake. A da se nalazimo iznad ili ispod ravni diska, sjaj Mlečnog Puta bi bio veći na jednoj, nego na drugoj strani neba.
Ipak, precizniji položaj našeg Sunca u Galaksiji se može odrediti putem merenja rastojanja do svih zvezda koje možemo videti. Krajem 18. veka astronom Vilijam Heršel je procenio da se Zemlja nalazi u centru jednog zvezdanog oblaka oblika mlinskog kamena. Međutim, on nije bio svestan prisustva malih čestica međuzvezdane prašine koje apsorbuju svetlost sa udaljenih zvezda iz Mlečnog Puta, pa mu je stoga izgledalo da se nalazimo u centru zvezdanog oblaka, jer ne možemo da vidimo daleko u svim pravcima. Nakon toga, kada je Harlou Šepli izmerio rastojanje do velikih zvezdanih jata, poznatih kao globularna jata, došlo se do saznanja da je zvezdani galaktički disk prečnika 100 000 svetlosnih godina, kao i da se Zemlja ne nalazi u centru, već na 3/5 rastojanja od ivice do centra diska. U poslednjih 75 godina, astronomi su poboljšali ovu sliku uz pomoć raznih tehnika radio, optičke, infracrvene i rendgenske spektroskopije, koje su dale još bolje predstave o položajima spiralnih ramena, oblaka gasa i prašine, debljine diska itd. Ipak, najvažnije saznanje je to da se naš Sunčev sistem nalazi na unutrašnjoj ivici jednog spiralnog ramena, na oko 25 000 svetlosnih godina od centra Galaksije ispunjene zvezdama. Sunčev sistem, zajedno sa svim drugim galaktičkim zvezdama, rotira oko centra naše Galaksije, a na udaljenosti od galaktičkog središta na kojoj se danas nalazi Sunce, potrebno je oko dvesta miliona godina da zvezda napravi punu orbitu oko centra Galaksije.